Rondreis Sulawesi, duiken bij Pulisan, Bunaken en Togean
Hoi Flip,
Je mag mijn vorige mails negeren. Ik zal even een wat completere evaluatie sturen. Ten eerste ontzettend bedankt voor het organiseren van deze schitterende reis! We hebben genoten en -op wat kleine details na- paste het programma perfect bij onze behoeften. Hieronder de reactie op jouw vragen.
• Bonnen voor Schiphol waren erg fijn en een leuke extra service. Deze hebben we gebruikt voor ontbijt.
• Vlucht met Singapore Airlines was erg aangenaam. Overstap op de heenreis was wat lang, zeker omdat alles op het vliegveld nog dicht was.
• Pulisan resort was een erg fijne start. De Zwitserse eigenaren hadden hun familie op bezoek en verder bijna geen andere gasten, waardoor we het resort voor onszelf hadden. Kamers waren prima. Douche wel met zout water. Eten was ook prima. Strand heerlijk. Wel jammer dat je bij eb wat verder moest lopen om goed bij het koraalrif te komen. Het rif was niet heel bijzonder, maar prima als start. Duiken waren wat aan de dure kant, maar duikboot en materieel waren goed. Snorkelen was ook leuk vanaf de duikstek.
• De rit naar Tangkoko was goed geregeld. De chauffeur had standaard een doos met waterflesjes mee, dus altijd weer vers water. En de bus was erg comfortabel. De avondtour door Tangkoko was relatief lang voor het aantal dieren dat we hebben gezien. Ik vermoed dat onze gids ook niet de beste spotter was. Onze jongste dochter heeft daarom de ochtendtour geskipt en die hebben we ook iets ingekort. Wat voor ons prima was. Het hotel was basic, maar nog steeds goed met zowaar airco op de kamer.
• Kuda Laut op Siladen was ons hoogtepunt. Er zijn wel wat verbeterpunten te benoemen voor het resort, zo luxe was het nu ook weer niet, maar veel zaken waren prima in orde. Mooi huisrif en mooi strand. Lekkere huisjes met airco. Douche was wat raar ingericht, maar vooruit. Duikboot was erg goed met iedere avond inventarisatie wie mee zou willen gaan. En ze deden echt hun best om telkens andere locaties te bezoeken. De snorkelaars op de duikboot kregen een eigen gids en kwamen zeker niet tekort. Michel is nog meegeweest op zoek naar hamerhaaien. Helaas niet gevonden, maar de boottrip was extra goed geregeld, waarbij er gekookt werd op de boot. En dat voor dezelfde prijs als een "gewone" duik. Een week was prima, maar korter had zeker niet gehoeven. Op het oog zag het er ook duidelijk beter uit dan Onong en zijn we blij met onze duurdere keuze.
• Na de luxe ervaring in Kuda Laut waren de kamers in Gardenia een teleurstelling. Je hebt daar redelijk mooie bungalows en de goedkopere kamers. Ik snap niet zo goed hoe Wiro kon bedenken dat als de familie-bungalow vol was, we dan in de goedkopere kamers wilden zitten (die had ie al een jaar vantevoren geboekt). Zeker als we net van Kuda Laut komen.... Ik had het fijn gevonden als we de optie hadden gehad om dan twee bungalows in de tuin te boeken. De kinderen zijn daar oud genoeg voor. Ook had ik de indruk dat die bungalows wel beschikbaar waren geweest (volgens mij waren ze er zelfs, maar vond het hotel het te ingewikkeld om ons daar te plaatsen ivm de kosten). Nu was het ter plekke door Gardenia opgelost en konden we na 1 nacht toch naar de familie-bungalow. Maar meteen goed had wat stress gescheeld. Het hotel was wel erg mooi en met name de tuin was een paradijsje in de drukke stad.
• De gids en de excursies rond Tomohon waren erg goed. Op ons verzoek zijn we nog naar een heetwaterbad gegaan en het raften is een leuke activiteit, die aan te raden is om in jullie programma standaard aan te bieden. Met name de terugrit op de pickuptruck was een herinnering om nooit te vergeten. Sowieso vonden we de service in het noorden (met Wiro) beter dan in het zuiden. Twee avonden heeft de gids ons -op ons verzoek- mee uit eten genomen (wij hebben uiteraard betaald). Erg leuk om naar de lokale restaurants te gaan. Ons beeld is dat er ook bijna niets anders is en dat maakt Sulawesi wel extra charmant. Hoewel we blij waren met de pizza in Makassar ;-).
• Jammer dat de vlucht naar Makassar wat later viel, maar goed opgelost zo. We zijn nog even de stad in geweest en dus pizza gegeten bij een "authentieke" Italiaan. Astonhotel is prima en even een verademing na alle wat primitievere plekken. Eindelijk een douche met warm water en een normale straal!
• De autorit van Luwuk naar Bunta hebben we in de slechtste auto van de hele vakantie gedaan (zonder veiligheidsgordels en de chauffeur probeerde Max Verstappen na te doen), terwijl dit de langste rit was en ook nog zonder extra water. De boottocht van Bunta naar Togean was ietwat spannend. De zee had niet veel onrustiger moeten zijn. De boot hing regelmatig schuin. Bovendien was de houten vloer niet heel comfortabel. De schipper was wel zo aardig om voor terugweg kussentjes klaar te leggen. Daarnaast waren ze super netjes op tijd (om 4 uur lagen ze al klaar bij het resort, terwijl we om 5 uur zouden vertrekken). De terugweg was uiteraard wat rustiger, omdat de zee in de ochtend kalmer is. We hebben verhalen gehoord over de veerboot en zijn wel heel blij dat we een eigen boot hadden. In de reisgids staat trouwens 4 uur rijden en 2 uur boot, maar het is 3 om 3 uur. Dus wel totaal 6 uur.
• Kadidiri Paradise was een echt backpackerresort. De kamers waren matig (de slechtste die we hebben gehad) en de ontvangst minimaal (we moesten in het donker best even zoeken waar de receptie was). Dat in tegenstelling tot de andere resorts waar we met welkomstdrankje en briefing werden ontvangen. We kregen desgevraagd wel meteen nieuwe gordijnen (de oude waren meer vitrage dan gordijn en gaven geen enkele vorm van privacy). Echter, er werd niet tussendoor schoongemaakt en de prullenbakken met WC papier werden ook niet geleegd (lijkt me een kleine moeite tbv de hygiëne). Sommige plekken in de kamer werden kennelijk zelden schoongemaakt, zoals de ventilator die te vies was om aan te raken. Ik las in de reviews ook dat er ratten in de kamer waren en gelukkig hebben we die pas op de laatste dag ook mogen zien. Waar we in Noord-Sulawesi water in overvloed hadden, was dat hier iets meer een uitdaging. Geen flessen op de kamer, maar je moest je eigen -meegebrachte- flessen vullen in het restaurant. Allemaal geen ramp, maar het was wellicht handiger geweest als het resort bijvoorbeeld als start alvast twee flesjes op de kamer had gezet. Het duiken was duidelijk minder dan bij Kuda Laut en Pulisan. We moesten veel moeite doen om überhaupt mee te kunnen. Uiteindelijk werd het een middagduik. De boot en de spullen waren van mindere kwaliteit en de begeleiding hield op veiligheidsvlak ook te wensen over (een van de duikers ging met 1,5 bar naar boven). Het is dat mijn partner instructeur is, anders zou ik mensen niet aanraden mee te gaan. De buitenruimte was wel heel fijn met een mooi strand, prima koraal voor de deur (dochter heeft nog rifhaai gespot bij het snorkelen) en de pier die het handig maakt om de zee in te gaan bij eb. Eten was aan lange tafels, wat het wel gezellig maakte, en was prima van kwaliteit (vergelijkbaar met Pulisan).
• En via het Astonhotel en Singapore terug naar NL. Het bezoek aan Singapore was ook echt de moeite waard en via een app was het visum makkelijk aan te vragen. De app werd ons aangeraden door Anna van Pulisan. Wellicht kun je daarnaar verwijzen in de reispapieren.
• Er was soms wat onduidelijkheid over de tijden waarop we zouden worden opgepikt. Wellicht stond dat in het informatiepakket dat we hadden moeten krijgen, maar nooit hebben gehad. Meer duidelijkheid was fijn geweest.
Dan jouw vragen mbt duurzaamheid:
• Hoe hebben jullie het contact met de lokale bevolking ervaren? Hierbij was het eerste resort (Pulisan) echt een topper. Duidelijk lokale mensen in dienst, die erg aardig waren. We zijn ook nog naar het dorp gelopen en daar zeer hartelijk ontvangen. Bij Tangkoko en Togean waren ook duidelijk lokale mensen in dienst. Ik heb zo mijn twijfels of alle medewerkers van Kuda Laut ook daarvandaan kwamen, hoewel we wel hoorden van mensen die in het dorp op het eiland woonden. Ik hoop/ ga er vanuit dat ze ook de mensen uit het dorp ondersteunen via programma's. We vonden de mensen op heel Sulawesi erg aardig en positief en voelden ons dan ook zeer welkom.
• Hoe hebben jullie het bezoek aan plaatsen zoals Natuurparken en/of overige excursies ervaren? Vanwege de kleinschaligheid en het ontbreken van massa-toerisme voelde het erg duurzaam aan. In Tangkoko waren we wel met een grotere groep rond de boom met de Tarsius aapjes, maar nog prima te doen. Ook op andere plekken was het zeer rustig en kwamen we amper Westerse toeristen tegen. Ik heb nergens de indruk gehad dat ons bezoek de omgeving negatief beïnvloedde. Zou wel goed zijn als het niet drukker gaat worden. Het ontbreken van massa-toerisme is juist een pré van Sulawesi.
• Duurzaam reizen is belangrijk voor onze organisatie, hebben jullie tips hoe we de duurzaamheid van onze reizen kunnen verbeteren? Tja, als duurzaamheidsadviseur heb ik hier natuurlijk allerlei ideeën over, maar ik denk dat jullie invloed hierin beperkt zal zijn. Je zou je klanten expliciet kunnen wijzen op resorts die duurzamer opereren met lokale medewerkers en laag/duurzaam elektriciteitsverbruik oid. Eten is op de meeste plekken al vrij duurzaam: rijst, groenten en kip/vis. Sommige mensen willen vegetarisch, maar vanuit duurzaamheidsoogpunt zijn vis en kip op zich ook al prima. Ik zie nog niet voor me hoe je elektrisch zou kunnen rijden/varen. Dat zou bijvoorbeeld al wel een stap kunnen zijn. Wij hebben relatief vaak gevlogen, wellicht had je een duurzamer alternatief over land kunnen aanbieden. Hoewel ik niet weet of dat heel handig was geweest. Je kunt sowieso nog verwijzen naar de website van JustDiggit of een andere bonafide NGO tbv extra compensatie bovenop wat jullie al doen.
In totaal was het een hele fijne reis! We hebben de week op Siladen allemaal als hoogtepunt ervaren en, waar een week vooraf wat lang voelde, was het eigenlijk nog te kort. Togean aan het einde was wellicht wat minder handig, maar zou niet weten hoe dat beter had gekund, want het voegde op zich wel wat toe (koraallandschap was echt weer anders, maar qua vissen minder indrukwekkend dan Bunaken).
We zouden Merapi zeker aanraden bij anderen en voor een volgende Indonesië reis denken we weer aan jullie. Bedankt en als ik nog iets kan doen, dan hoor ik het graag.
